Ngữ văn lớp 6: Phân tích truyện Con hổ có nghĩa – Vũ Trinh

Sau khi mừng rỡ đùa giỡn với con, hổ đực đến quỳ xuống bên gốc cây, đào lên một thỏi bạc. Bà đỡ Trần cầm lấy rồi theo hổ ra khỏi rừng. Người và hổ chia tay nhau, bà đỡ Trần thì nói tiếng người, còn hổ đực đáp lại bằng tiếng gầm vang dậy. Nhờ thỏi bạc nặng hơn mười lạng ấy mà bà đỡ Trần vượt qua cơn đói kém vì mất mùa trong năm ấy.

Mẩu truyện thứ hai

Mẩu truyện thứ hai viết về “con hổ trán trắng”, nhân vật người trong truyện là “người kiếm củi… ở huyện Lạng Giang” (thuộc tỉnh Bắc Giang). Không như truyện trên, truyện này giới thiệu nhân vật cùng với nguyên nhân dẫn đến tình huống chính: người gặp hổ. Bác tiều gặp con hổ trán trắng đang bị mắc xương ngang họng “máu me, nhớt dãi trào ra”. Hố càng đưa chân trước vào họng, “càng móc, khúc xương càng vào sâu”.

Ở tình huống này chúng ta thấy khác với tình huống của truyện trên.

Nếu ở trên hổ tìm đến người (bà đỡ Trần) thì ở truyện này con người (bác tiều) lại tìm đến hổ. Và khi biết đang gặp phải điều có thể nguy hiểm đến tính mạng thì bác đã chủ động uống rượu say (để tăng thêm can đảm), trèo lên cây cao mà nói lớn: “Cổ họng ngươi đau phải không, đừng cắn ta, ta sẽ lấy xương ra cho”. Có lẽ nhận ra được lòng tốt của bác tiều nên hổ “nằm phục xuống, há miệng ra nhìn bác tiều ra dáng cầu cứu”. Bác tiều đã lấy khúc xương ra khỏi cổ họng hổ trán trắng. Nó liếm mép, nhìn bác tiều rồi bỏ đi, còn bác tiều thì nói to: “Nhà ta ở thôn mỗ, hễ được miếng gì lạ thì nhớ nhau nhé”.

Hổ nhìn bác tiều với ý gì thì người đọc không rõ, nhưng lời nói của bác tiều đối với hổ ta cứ ngỡ như lời nhắn gửi với người thân. Hổ trán trắng đã đền ơn bác tiều một con nai. Hơn mười năm sau, bác tiều chết. Khi chôn cất, hổ trán trắng bỗng xuất hiện. Thiên hạ bỏ chạy. “Từ xa, nhìn thấy hổ dùng đầu dụi vào quan tài, gầm lên, chạy quanh quan tài vài vòng rồi đi”, sau đó thì mỗi năm, đến ngày đến ngày giỗ của bác tiều, “hổ lại đưa dê hoặc lợn đến để ở ngoài cửa nhà bác tiều”.

Kẻ gặp nạn là hổ, hoặc gia đình hổ. Hổ được cứu là nhờ người, và cuối cùng hổ đền ơn cho người. Dù có xuất hiện nhân vật người nhung đó chỉ là cái cớ để nói đến chuyện ân nghĩa của hổ. Khi so sánh con vật dữ dằn như con hổ mà còn biết đền ơn đáp nghĩa huống gì con người, và như thế thì tác giả đã mượn hổ để nói chuyện con người. Đúng, con hổ đực đền ơn bà đỡ Trần thỏi bạc, và nhờ đó bà đã vượt qua nỗi khó khăn đói kém vì mất mùa. Nhận ân sâu nghĩa nặng là con hổ trán trắng. Con hổ này còn dự đám tang của bác tiều và đền ơn vào những ngày giỗ của bác vào những năm sau. Thật là hiếm thấy!

Thành ngữ có câu “Cứu vật, vật trả ơn; cứu nhơn (nhân: Con người), nhơn trả oán”. Thực tế không biết có con hổ nào trả ơn người như hai con hổ trong truyện của Vũ Trinh hay không, nhưng chúng gợi cho người đọc những suy nghĩ sâu xa, thấm thía về cách ứng xử giữa người với người.

Mượn chuyện con vật để bàn về cách sống của con người ta đã được biết qua truyện ngụ ngôn dân gian, nay người đọc lại thấy từ những trang văn thời trung đại. Đây là hình thức quen thuộc giúp mỗi người tự nhận ra chuyện ân nghĩa là điều đáng quý để đời sống ngày càng đẹp, càng có ý nghĩa hơn.