Đề bài: Phân tích bức tranh mùa thu qua bài Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến
Một trong những đề tài không hề nhỏ của kho tàng thơ ca nhân loại suốt bao năm qua chính là mùa thu. Rất nhiều những sáng tác thơ ca của Việt Nam xếp vào hàng tuyệt tác đều mang dấu ấn của đề tài mùa thu. Và không thể không nhắc tới chùm ba bài thơ thu của tác giả Nguyễn Khuyến.
Với mỗi bài thơ trong chùm thơ thu, Nguyễn Khuyến lại đem lại một bức tranh mùa thu rất riêng và rất đặc sắc. Và, Xuân Diệu đã từng nhận xét, Câu cá mùa thu là “điển hình cho thơ ca mùa thu của làng cảnh Việt Nam”.
Rất nhiều góc độ khác nhau của cảnh thu được đem vào trong bài thơ: từ thấp lên cao, từ gần đến xa, từ hẹp đến rộng… Cảnh sắc mùa thu trở nên sinh động, gợi cảm hơn bao giờ hết nhờ được miêu tả dưới nhiều góc độ. Tất cả mọi vật, từ cái ao rồi đến bầu trời rồi đến đường thôn xóm… đều mang đượm màu sắc của mùa thu, đều toát lên cái hồn thu đầy thân thương nơi làng quê đồng bằng Bắc Bộ.
Xem thêm>>> Phân tích và nói lên cảm nhận về bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến
Không cần phải dùng những khung cảnh, những cảnh vật vật cao sang, cầu kì, tác giả Nguyễn Khuyến dùng những thứ hết sức đơn sơ, thanh dị như: ao nhỏ trong veo, thuyền câu bé tí, sóng biếc gợn, chiếc lá vàng khẽ đưa, tảng mây lơ lửng hay ngõ trúc quanh co…
Trong bức tranh thu đẹp đẽ ấy, màu xanh, sắc xanh của bầu trời hòa vào cùng với sắc xanh, màu xanh của nước như tạo thành một không gian xanh trong vô tận mà dịu nhẹ. Trên cái nền xanh trong vắt, nhẹ nhàng ấy điểm xuyết một chút sắc vàng của lá rụng. Sự điểm xuyết nhẹ nhàng nhưng cũng vô cùng nổi bật ấy đã khiến cảnh thu, hồn thu phần nào trở nên sống động hơn.
Với những đường nét, màu sắc được miêu tả trong bài thơ. Người đọc như được đắm chìm trong khung cảnh của một buổi sơm thu bình lặng trên làng quê miền Bắc. Bên trên là bầu trời thu cao rộng, khoáng đạt cùng với những ao chum trong vắt phản chiếu lại màu xanh của trời, màu xanh của lá. Cảnh thôn xóm với những con đường nhỏ quanh co sâu hun hút đượm màu xanh của tre trúc, gió thu dịu dàng mát mẻ khẽ làm dao động mặt nước, thi thoảng có vài chiếc lá rụng cắt ngang không gian ấy…
Mọi vật, cảnh vật đều hiện ra một cách rất đỗi bình yên, giản dị và dân dã. Vốn khung cảnh về cảnh thu đẹp đẽ ấy luôn hiện lên trong tiềm thức của bao người mỗi khi thu tới. Nhưng nó lần đầu tiên được tác giả Nguyễn Khuyến vẽ ra với nguyên cái hồn, cái thần thái tự nhiên của nó khiến ta không khỏi bất ngờ, xúc động bởi gặp ngay được cái cảnh thân thuộc ấy ở trong bài thơ. Cái cảnh mùa thu rất đỗi trong trẻo, tinh khiết, thuần khiết, mát lành ấy không biết đã bao lần tới quê hương của mỗi người chúng ta…
Xem thêm>>> Bình giảng bài thơ “Thu vịnh” của Nguyễn Khuyến
Dù cảnh trong bài thơ Câu cá mùa thu là một cảnh đẹp nhưng cũng rất tĩnh lặng và đượm buồn. Đó là một không gian không người, không tiếng – “Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”. Mọi thứ được vận động rất ít, nếu có thì rất nhẹ và khẽ như sóng hớt gợn, lá khẽ đưa, mây lơ lửng… còn tiếng cá đớp mồi thì mơ hồ.
Những tiếng động bé nhỏ này không những không làm cho bức cảnh trở nên sống động mà còn khiến nó trở nên tĩnh lặng hơn rất nhiều. Mọi vật, mọi cảnh trong khung cảnh thu này đều man mác buồn. Sự lạnh lẽo, sự trong veo của nước, cái màu biếc của làn sóng, cái màu xanh ngắt của bầu trời… những thứ bao trùm sự tính lặng lên hết mọi thứ, từ bầu trời cho đến mặt đất.
Mọi thứ dường như nằm trong trặng thái im ắng đến tuyệt đối, không hề chuyển động cũng như không hề phát ra tiếng động gì. Đến con người nơi này cũng thế. Người câu cá cũng ngồi trong trạng thái tựa gối ôm cần, mặc dù không câu được cá nhưng cũng không có vẻ gì là sốt ruột, cái vẻ ấy không chỉ thể hiện ở bên ngoài mà còn nằm sâu ở trong tâm tư – một tâm tư tĩnh lặng tuyệt đối.
Như vậy, cảnh vật cùng con người như hòa vào làm một, tạo nên cái hồn cho bức tranh mùa thu. Dù bức tranh thể hiện sự tĩnh lặng, man mác buồn của cảnh vật nhưng lại không phải là sự chết lặng hay thiếu vắng sức sống và cũng không phải là cái buồn của sự chán nản hay bi than. Sức sống thiên nhiên xứ sở nơi đây dường như bất diệt, đầy trong sáng và mơ mộng.
Nguyễn Khuyễn hẳn là một con người rất gắn bó với quê hương cùng với giác quan vô cùng nhạy cảm, tinh tế mới có thể vẽ lại được bức tranh mùa thu như vậy. Bằng giọng thơ đầy tài tình của mình, ông đã đem được hết tất cả vẻ đẹp bình dị, vô cùng nên thơ của mùa thu nơi làng quê đồng bằng Bắc Bộ vào trong bức tranh đó.
Chả cần dùng những từ mĩ miều, cao sang, chỉ với những vần thơ giản dị, tự nhiên, ông đã góp thêm vào kho tàng văn học Việt Nam – cụ thể hơn là kho tàng thơ thu Việt Nam – một bài thơ rất đẹp và ý nghĩa.
Xem thêm>>> Bình giảng bài thơ “Thu điếu” của Nguyễn Khuyến