Ngữ văn lớp 6: Phân tích truyện cổ tích Cây Bút Thần

II. Phần đầu của truyện giới thiệu hoàn cảnh và tính cách đặc biệt của nhân vật Mã Lương. Hoàn cảnh ấy là: “Cha mẹ em đều mất sớm. Em chặt củi, cắt cỏ, kiếm ăn qua ngày”. Tính cách đặc biệt ấy là “rất thông minh”, và “thích học vẽ từ nhỏ”. Như thế rõ ràng Mã Lương là đứa trẻ bất hạnh, tự bươn chải nuôi sống bản thân mình. Nhưng cái quý là Mã Lương vẫn nuôi ngọn lửa đam mê học vẽ của mình, điều mà không phải ai cũng làm được. Không có tiền mua bút, thì em vẽ bằng cây que củi vạch xuống đất, lấy ngón tay nhúng nước vẽ lên đá… Cậu vẽ bất cứ ở đâu, bất cứ ở lúc nào rảnh rỗi…, vẽ cho tới lúc “vẽ chin, cá giống như hệt, người ta tưởng như sắp được nghe chim hót, được trông thấy cá bơi lội”. Vẽ tới mức độ như thế nhưng Mã Lương không sắm nổi một cây bút vẽ. “Em chỉ mong sao có được một chiếc”. Chi tiết này là nút thắt đầu tiên của truyện.

Nút thắt ấy được mở bằng giấc mơ. Nhân vật thần kì xuất liệm: cụ già râu tóc bạc phơ. Thường thì như thế, nếu người ấy không là Bụt thì là Tiên. Và vật các vị ấy ban tặng là vật mà Mã Lương, nhân vật bất hạnh ước mong. Truyện này cũng vậy, cụ già râu tóc bạc phơ hiện ra, trao cho em cây bút và bảo: “Đây là cây bút thần, nó sẽ giúp con nhiều”.

Nút thắt mới xuất hiện ở tình huống này là chi tiết “nó sẽ ai giúp con nhiều”. Nó sẽ giúp những gì đây? Trả lời câu hỏi chính là mở dần cái nút ấy bằng cách phân tích việc dùng cây bút thần của Mã Lương.

Lần thứ nhất, bút thần giúp Mã Lương tương trợ người nghèo, lần này bút thần giúp em trừ chúa đất tham ác. Cả hai đều là việc thiện mang lại lợi ích cho đời.

Đoạt được cây bút thần, vua chỉ vẽ có vàng và vàng. Những chi tiết trong truyện tập trung hiển thị lòng tham không đáy của vua. Vua vẽ thỏi vàng lớn và dài thì lại thành “một con mãng xà dài, miệng há hốc, đỏ lòm, đang bổ lại phía vua”.

Mã Lương giả vờ đồng ý để được trả lại cây bút thần. Giả sử nhà vua tỉnh thức trở thành vị vua hiền từ thì kết thúc truyện cũng có hậu và khá nhẹ nhàng. Đằng này vua vẫn tham lam, nghi ngờ và sợ chết vì thú dữ nếu vẽ núi. Vì thế, vua bảo Mã Lương vẽ biển cả. Mã Lương làm theo. Vua nhìn biển mênh mông nước trong như gương, nhưng không nhìn thấy cá. Mã Lương lại vẽ nhiều loại cá bơi lội tung tăng. Thấy đẹp, nhà vua ra lệnh: “Hãy vẽ ngay cho ta một chiếc thuyền! Ta muốn ra khơi xem cá”.

Diễn tiến của truyện theo đúng yêu cầu tự nhiên. Có biển thì có cá. Có biển và cá đẹp thì phải có thuyền. Vua, hoàng hậu, hoàng tử, công chúa và các quan cận thần leo lên thuyền để dạo biển. Mã Lương lượn vài nét bút mảnh thành làn gió nhẹ đẩy thuyền ra khơi. Theo ý vua, Mã Lương vẽ thêm mấy nét bút đậm. Gió mạnh, sóng biển bắt đầu nổi lên, thuyền lao vun vút ra khơi. Mã Lương tô thêm nhiều nét bút nữa. Sóng to gió lớn nổi lên thêm. Thuyền lắc lư nghiêng ngả. Vua sợ quá la lớn yêu cầu đừng cho gió thổi nữa.

Nhưng Mã Lương vờ như không nghe. Cậu tiếp tục vẽ những đường cong lớn, rồi lớn hơn… Mây đen, sóng gió càng lúc càng nổi lên dữ dội theo nét vẽ của Mã Lương, cho tới khi “Chiếc thuyền ngã nghiêng rồi bị chôn vùi trong những lớp sóng hung dữ”. Diễn tiến sự việc trong đoạn truyện này càng lúc càng tàng tiến. Hình ảnh chiếc thuyền chở ông vua tham tàn chìm giữa sóng to là hình ảnh của kẻ gieo gió gặp bão, kẻ tham ác luôn bị trừng trị.

III. Truyện cổ thần kì Cây bút thần nhân vật siêu nhiên chỉ xuất hiện một lần, nhưng diễn tiến các sự việc thì có sự giao hoà giữa siêu nhiên (cây bút thần) với hiện thực (Mã Lương, dân nghèo địa chủ, vua…) để thành thế giới cổ tích sinh động, li kì… Qua diễn tiến của các sự việc ấy người đọc nhận ra dù là người của siêu nhiên hay của hiện thực hễ sống hiền thì gặp lành, gian tham và độc ác thì bị trừng trị. Ấn tượng ấy giúp người nghe, người đọc sống ngày một hiền hoà, tốt đẹp hơn.

* Ghi chú: