Phân tích tác phẩm “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân

Nguyễn Tuân được mệnh danh là nhà văn duy mĩ. Ngòi bút của ông phần nào đã nói lên điều đó. Những tác phẩm của ông người ta đọc lên sẽ thấy được sự yêu cái đẹp, tôn thờ cái đẹp của ông. Bằng những ngôn từ phong phú để miêu tả về cái đẹp, Nguyễn Tuân thực sự đã khẳng định mình là một người vô cùng hào hoa trong làng văn chương Việt Nam trước Cách Mạng tháng 8.

Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách văn chương của ông đó là “Chữ người tử tù“. Tác phẩm này đã thể hiện một cảnh tượng độc nhất vô nhị từ xưa đến nay đó là người tử tù cho chữ người cai ngục. Hôm nay chúng ta hãy phân tích tác phẩm “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân để thấy được giá trị độc đáo của tác phẩm.

Phân tích tác phẩm chữ người tử tù của Nguyễn Tuân
Phân tích tác phẩm chữ người tử tù của Nguyễn Tuân

Trong tác phẩm, nhân vật được khắc họa chính đó chính là Huấn Cao. Đây từng là nho sĩ vang bóng một thời, nhưng giờ chỉ còn là dĩ vãng. Huấn Cao chính là hình tượng nhân vật Cao Bá Quát mà Nguyễn Tuân muốn ám chỉ đến.

Xem thêm>>> Phân tích 13 câu thơ đầu bài thơ “Vội vàng” của nhà thơ Xuân Diệu

Đó là một nhà thơ, một nhà giáo, một nhà lãnh tụ với khí phách phi thường. Có lẽ Nguyễn Tuân thực sự rất thỏa mãn với tinh thần nổi dậy của những con người khí phách đó trong cái xã hội mục nát và tàn bạo thời bấy giờ.

Một nhân vật chính nữa trong tác phẩm đó chính là viên quản ngục. Mặc dù làm một cái nghề tầm thường, thậm chí bị nhiều người coi thường ghét bỏ. Thế nhưng viên quản ngục này cũng thực sự là một người yêu cái đẹp, hiểu được cái giá trị thẩm mỹ của cuộc đời. Chỉ nghe đến việc Huấn Cao vào tù, y đã tìm mọi cách để xin chữ Huấn Cao vì biết ông có tài viết chữ đẹp.

Cái cảnh tượng mà hai con người có chung sở thích yêu cái đẹp, trân trọng cái đẹp gặp nhau trong tù thực sự là trớ trêu. Và trớ trêu hơn nữa đó chính là việc xin chữ trong tù. Người có tài văn chương, viết chữ đẹp là Huấn Cao bị triều đình xem là kẻ nổi loạn, một kẻ đại nghịch đang chờ đến ngày thụ hình. Còn người mê chữ, xin chữ là một Quản ngục đại diện cho cái trật tự xã hội ấy.

Trên bình diện nghệ thuật có lẽ họ là tri âm tri kỉ, trên bình diện xã hội thì họ lại ở hai vị trí đối lập. Tình huống của truyện có sự tính kịch. Từ tình huống đầy kịch tính ấy, tính cách của hai nhân vật đã được bộ lộ và tư tưởng chủ đề của truyện ngày càng được thể hiện một cách sâu sắc.

Huấn Cao nói: “Ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ”.

Huấn Cao coi thường tiền bạc và uy quyền, nhưng Huấn Cao vui lòng cho chữ viên quản ngục vì con người sống giữa chốn bùn nhơ này, nơi người ta chỉ biết sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc lại có kẻ biết trọng người có nghĩa khí, biết tôn quý cái đẹp của chữ nghĩa “ta cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài của các người. Nào ta có biết đâu một người như thầy quản đây mà lại có những sở thích cao quí như vậy”.

Viên quản ngục cũng không dễ gì nhận được chữ của Huấn Cao. Hắn đã bị nghi ngờ, bị đuổi. Có lần hắn mon men vào ngục định làm quen và biệt đãi Huấn Cao để xin chữ thì lại bị Huấn Cao cự tuyệt: “Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một điều. Là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây”. Về sau hiểu được tấm lòng của viên quản ngục, ông đã nói một lời sâu sắc và cảm động: “thiếu chút nữa ta đã phụ một tấm lòng trong thiên hạ”.

Huấn Cao là một người coi khinh tiền bạc và cường quyền. Nhưng những ai biết quý trọng cái đẹp, có sở thích yêu cái đẹp, Huấn Cao lại đánh giá cao những con người đó, dù họ có đại diện cho cái xấu đi nữa nhưng trong những người đó vẫn có những cái “thiên lương”, có thể do dòng đời xô đẩy mà họ phải rơi vào cảnh như thế mà thôi.

Chính vì thế Huấn Cao đã khuyên răn viên quản ngục hãy rời xa cái nghề dơ bẩn này đi, bởi vì ông cũng không muốn viên Quản ngục này sẽ mất đi cả đời lương thiện, trở nên nhem nhuốc trong cái xã hội bẩn thỉu này.

Xem thêm>>> Phân tích cảnh vật, cảnh người trong tác phẩm “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam

Cái đẹp của Huấn Cao còn nằm ở khí phách. Dù ngày tử tù đã đến gần, nhưng không bộc lộ chút sợ hãi, vẫn hiên ngang. Khí phách đó chính là khí phách của đại anh hùng Cao Bá Quát. Nguyễn Tuân đã thực sự rất tinh tế dùng ngòi bút của mình để nói lên sự tương phản với cái khí phách đó là sự dơ dáy, bẩn thỉu của nhà tù, một hình ảnh thu nhỏ của cái xã hội dơ bẩn:

“Đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh, một cảnh tượng xưa nay chưa từng có đã bày ra trong một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, đầy mạng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián”.

Vẻ đẹp của Huấn Cao càng trở nên rực rỡ hơn, sáng ngời hơn trong cái cảnh đêm viết chữ cho viên quản ngục. Cái mỹ và cái dũng trong người anh hùng đã được thể hiện rõ rệt lúc này, một sự dung hợp vô cùng tinh tế. Dưới ánh đuốc đỏ rực của một bó đuốc tẩm dầu, “một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô nét chữ trên tấm lụa trắng tinh căng trên mảnh ván.

Người tù viết xong một chữ, viên quản ngục lại vội khúm núm cất những đồng tiền kẽm đánh dấu ô chữ trên phiến lụa óng”. Hình ảnh người tử tù trở nên chủ động. Viên quản ngục và viên thư lại trở nên nhỏ bé, bị động, khúm núm trước người tử tù.

Cảnh tượng này quả là lạ lùng, chưa từng có vì trò chơi chữ nghĩa thanh tao có phần đài các lại không diễn ra trong thư phòng, thư sảnh, mà lại diễn ra nơi ngục tối chật hẹp, bần thỉu, hôi hám.Cảnh tượng lạ lùng chưa từng thấy là hình ảnh tên tử tù cho chữ thì nổi bật lên uy nghi lộng lẫy, còn viên quản ngục và thư lại, những kẻ đại diện cho xã hội đương thời thì lại khúm núm run rẩy.

Xem thêm>>> Phân tích bài thơ “Hầu Trời” để thấy được cái tôi của nhà thơ Tản Đà

Sự tinh tế dưới ngòi bút của Nguyễn Tuân ở đây cho thấy. Cho dù là cái tăm tối của nhà tù đang giam cầm người anh hùng, thì cái ác cái tàn bạo của xã hội đó cũng không thể nào thống trị được người anh hùng đó. Cái Thiện mới là cái đang chiến thắng cái Ác. Cái cảnh cho chữ trong ngục tù này, dường như không còn đó một tử tù, không còn đó một viên quản ngục.

Mà thay vào đó là một người nghệ sĩ tài hoa đang sáng tạo nghệ thuật để gửi tặng cho một người yêu cái tài của mình, sùng bái cái tài của mình.. Tất cả đều thấm đẫm ánh sáng thuần khiết của cái đẹp, cái đẹp của thiên lương và khí phách. Cũng với cảnh này, người tử tù đang đi vào cõi bất tử. Sáng mai ông sẽ bị tử hình, nhưng những nét chữ vuông vắn, tươi đẹp hiện lên cái hoài bão tung hoành cả một đời của ông trên lụa bạch sẽ còn đó.

Và nhất là lời khuyên của ông đối với tên quản ngục có thể coi là lời di huấn của ông về đạo lí làm người trong thời đại nhiễu nhương đó. Nguyên Tuân thực sự đã khẳng định cái Đẹp là phải gắn liền với cái Thiện. Người say mê cái đẹp phải thực sự là người có thiên lương. Cái đẹp trong tác phẩm còn gắn với cái Dũng. Cái dũng khí cao ngất trời đó, thực sự làm sáng rực cả một không gian trong đêm tối.

Tác phẩm “Chữ người tử tù” không chỉ khắc họa hình ảnh nhân vật Huấn Cao cho chữ viên Quản Ngục mà còn cho người đọc thấy được một tấm lòng hướng về thiên hạ. Trong cái khung cảnh cho chữ đó cũng khiến một kẻ đại diện cho cái pháp luật của xã hội thối nát đó phải cảm thấy xúc động.

Đó là âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ. Cái tư thế khúm núm, giọng nói nghẹn ngào, cái cúi đầu xin bái lĩnh và cử chỉ run run bưng chậu mực không phải là sự quỵ lụy hèn hạ mà là thái độ chân thành khiến ta có cảm tình với con người đáng thương này.

Đoạn truyện ông Huấn Cao cho chữ là đoạn văn hay nhất trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”. Bút pháp điêu luyện, sắc sảo khi dựng người, dựng cảnh, chi tiết nào cũng gợi cảm, gây ấn tượng. Ngôn ngữ Nguyễn Tuân biến hóa, sáng tạo, có hồn, có nhịp điệu dư ba. Một không khí cổ kính trang nghiêm đầy xúc động, có phần bi tráng toát lên trong đoạn văn.

“Chữ người tử tù”, cái chữ đó không còn là cái chữ thông thường nữa mà là cái “mỹ”, cái hoài bão của cả một đời người đang gửi gắm vào nét chữ. “Chữ người tử tù” là một tác phẩm đã khẳng định cái Thiện thắng cái Ác, Ánh Sáng sẽ xé tan màn đêm.

Cho dù là cái xã hội đương thời có nhơ bẩn thế nào cũng không thể làm bẩn được khí phách anh hùng, cũng không thể làm dao động khí phách anh hùng. Một chiến thắng của tinh thần buất khuất trước cường quyền. Huấn Cao chính là nhân vật đã thể hiện cái “Mỹ” hoàn hảo mà Nguyễn Tuân đã đạt được dưới ngòi bút tài hoa của mình.

Liên quan:
– Phân tích tác phẩm truyện ngắn “Đời thừa” của Nam Cao
– Phân tích và nghị luận bài thơ “Chạy giặc” của Nguyễn Đình Chiểu
– Phân tích hình ảnh nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm “Chí Phèo” của Nam Cao